पर्यटन या जलवायु परिवर्तन के प्रभाव के कारण पक्षी अभयारण्यों के बारे में अक्सर समाचारों में सुना जाता है। उदाहरण के लिए, थट्टेकड़ पक्षी अभयारण्य (केरल का पहला पक्षी अभयारण्य) पर्यटन संबंधी परेशानियों के कारण चर्चा में है। यूपीएससी प्रारंभिक परीक्षा में पक्षी अभ्यारण्यों के स्थान, स्थापना या संबंधित जानकारी के बारे में प्रश्न पूछे जा सकते हैं।
बॉम्बे नेचुरल हिस्ट्री सोसाइटी (बीएनएचएस) के अनुसार, भारत में लगभग 72 पक्षी अभयारण्य और लगभग 1210 पक्षी प्रजातियां हैं।
राज्य |
पक्षी अभयारण्य |
आंध्र प्रदेश |
कोल्लेरू पक्षी अभ्यारण्य |
मंजीरा पक्षी अभ्यारण्य |
|
नेलापट्टू पक्षी अभयारण्य |
|
रोलापाडु ग्रेट इंडियन बस्टर्ड सैंक्चुअरी |
|
श्रीलंका मल्लेश्वर वन्यजीव अभयारण्य |
|
दिल्ली/यूपी |
ओखला पक्षी अभ्यारण्य |
गोवा |
सलीम अली पक्षी अभ्यारण्य |
गुजरात |
नलिया घास का मैदान (लाला बस्टर्ड डब्ल्यूएलएस) |
खिजड़िया पक्षी अभ्यारण्य |
|
कच्छ बस्टर्ड अभयारण्य |
|
नल सरोवर पक्षी अभ्यारण्य |
|
पोरबंदर पक्षी अभयारण्य |
|
थोल झील |
|
हरियाणा |
भिंडावास वन्यजीव अभयारण्य |
सुल्तानपुर पक्षी विहार |
|
हिमाचल प्रदेश |
बंदली वन्यजीव अभयारण्य |
कैस वन्यजीव अभयारण्य |
|
पोंग बांध झील WLS (1983 में एक पक्षी अभयारण्य के रूप में घोषित) |
|
झारखंड |
उधुवा झील पक्षी अभ्यारण्य |
कर्नाटक |
घटप्रभा पक्षी अभयारण्य |
बांकापुर मयूर संरक्षण रिजर्व (पक्षी) |
|
गुडवी पक्षी अभ्यारण्य |
|
कोक्करे बेल्लूर सामुदायिक अभ्यारण्य (पक्षी) |
|
रंगनाथिट्टू पक्षी अभ्यारण्य |
|
आदिचनचुनागिरी वन्यजीव अभयारण्य |
|
केरल |
कदलुंडी पक्षी अभयारण्य |
कुमारकोम पक्षी अभयारण्य |
|
मंगलवनम पक्षी अभयारण्य |
|
चुलानूर मोर WLS |
|
थट्टेकड़ पक्षी अभ्यारण्य |
|
मध्य प्रदेश |
घाटीगांव बस्टर्ड अभयारण्य |
करेरा बस्टर्ड अभयारण्य |
|
सैलाना खरमोर (लेसर फ्लोरिकन) अभयारण्य |
|
सरदारपुर खरमोर (लेसर फ्लोरिकन) अभयारण्य |
|
महाराष्ट्र |
मायानी पक्षी अभ्यारण्य |
ग्रेट इंडियन बस्टर्ड सैंक्चुअरी |
|
जयकवाड़ी पक्षी अभ्यारण्य |
|
जवाहरलाल नेहरू बस्टर्ड अभयारण्य |
|
करनाला पक्षी अभ्यारण्य |
|
नैगांव मयूर WLS |
|
नंदुर मधमेश्वर पक्षी अभयारण्य |
|
नगालैंड |
खोनोमा प्रकृति संरक्षण और त्रगोपन अभयारण्य |
उड़ीसा |
नलबाना पक्षी अभ्यारण्य |
पंजाब |
हरिके झील पक्षी अभ्यारण्य |
राजस्थान |
केवलादेव राष्ट्रीय उद्यान/भरतपुर पक्षी अभयारण्य |
डेजर्ट नेशनल पार्क |
|
तमिलनाडु |
चित्रांगुडी पक्षी अभ्यारण्य |
कांजीरंकुलम पक्षी अभ्यारण्य |
|
कूनथनकुलम पक्षी अभ्यारण्य |
|
प्वाइंट कैलिमेरे पक्षी अभयारण्य |
|
थिरुप्पुदई- मारुथुर संरक्षण रिजर्व (पक्षी) |
|
वेदान्थंगल पक्षी अभ्यारण्य |
|
वदुवूर झील पक्षी अभ्यारण्य |
|
वेट्टंगुडी पक्षी अभ्यारण्य |
|
अरियाकुलम पक्षी अभयारण्य |
|
सिक्किम |
कितम पक्षी अभ्यारण्य |
उत्तर प्रदेश |
बखिरा अभयारण्य |
नवाबगंज पक्षी अभ्यारण्य |
|
सुर सरोवर पक्षी अभयारण्य |
|
पटना पक्षी अभयारण्य |
|
समन अभयारण्य |
|
समसपुर अभयारण्य |
|
सांडी पक्षी अभयारण्य |
|
उत्तराखंड |
आसन बैराज पक्षी अभ्यारण्य |
झिलमिल झील संरक्षण रिजर्व (पक्षी) |
|
पश्चिम बंगाल |
चिंतामोनी कर पक्षी अभ्यारण्य |
रायगंज वन्यजीव अभयारण्य/कुलिक पक्षी अभयारण्य |
भरतपुर पक्षी अभयारण्य, जिसे अब केवलादेव राष्ट्रीय उद्यान के रूप में जाना जाता है, एशिया में सबसे बड़ा माना जाता है। अभयारण्य का क्षेत्रफल लगभग 1.30 किमी. कोर एरिया लगभग 0.14 किमी2 है और बाकी बफर एरिया है। नदी अभयारण्य के हिस्से के चारों ओर बहती है और इसके पूर्वी और दक्षिणी हिस्सों में सीमा के रूप में कार्य करती है।
भारत में लगभग 20 प्रसिद्ध पक्षी अभयारण्य हैं जो विभिन्न प्रजातियों के पक्षियों के घर होने के लिए जाने जाते हैं।
Thank You